Tarihin Birinci Ekonomik Balonu Olan “Lale Çılgınlığı”nı Okurken “E Bu Tıpkı NFT Piyasası!” Diyeceksiniz

Ekonomik balon dediğimiz kavram aslında bir varlığın fiyatının büyük bir süratle artması ve bu hızlı yükselişin akabinde süratli bir düşüşle sonuçlanan durumlar manasına geliyor. Günümüzdeki örneklere bakacak olursak, büyük bir ilgiyle yükselen ve akabinde sert bir düşüşe geçen NFT piyasasının da bir balon olarak nitelendirildiğini söyleyebiliriz.

Geçmişten günümüze gelene kadarki süreçte birçok örneği olan ekonomik balonların ilk ve en ilginç olanıysa “Lale Çılgınlığı”. Lale Çılgınlığı olarak isimlendirilen bu ekonomik balonun ayrıntılarına girmeden evvel, bu olayın kripto para ve NFT piyasası üzere günümüzdeki örneklerle de bazı açılardan benzerlik gösterdiğini de söyleyebiliriz.

Lale Çılgınlığı olarak bilinen ve 17. yüzyılın ortalarında Hollanda’da meydana gelen bu ekonomik balon, insanların duygusal dürtüleriyle finansal hedeflerinin nasıl birbirine girdiğinin farklı bir örneği olarak tarihte yer bulmuştur.

Hikâye, lalelerin Osmanlı İmparatorluğu’ndan Hollanda’ya gidişiyle başlıyor.

Hollanda büyük elçisinin Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı’ya yaptığı ziyaret sonrasında dönerken yanında lale soğanlarını götürmesi üzerine Hollanda lalelerle tanışıyor.

Hollandalıların lalelerle tanışmasının üzerinden çok geçmeden, laleler halk tarafından çok seviliyor ve Hollandalıların epeyce ilgisini çeken bir çiçek haline geliyor.

Büyük ilgi gören laleler, statünün ve lüksün sembolü haline geliyor.

Öyle ki Hollanda’nın zenginleri, laleleri zenginliklerinin ve statülerinin bir göstergesi olarak görüp bu laleleri meskenlerinde sergilemeye başlıyorlar.

Artan taleple birlikte laleler orta sınıfın da ilgisini çekmeye başlayarak bir yatırım aracına dönüşüyor.

Gitgide artan taleple birlikte laleler bir kesim haline geliyor ve alım satımı için piyasalar oluşmaya başlıyor.

Bir çeşit emtia haline gelen laleler, borsalarda süreç görüyor ve yatırım aracı olarak gördüğü ilgi o derece artıyor ki yatırımcılar lale soğanlarının fiyatının daha da artacağını düşünerek uzun vadeli işlemler bile yapıyor.

Fiyatlar o kadar artıyor ki lale çılgınlığının sonuna yaklaşıldığında artık bir lale soğanının fiyatı bir çalışanın yıllık fiyatının tamamına denk gelecek düzeylere kadar ulaşıyor.

Tabii her ekonomik balonun karşılaştığı dokunaklı sonla lale piyasası da karşılaşıyor ve balon patlıyor!

Başka bir deyişle, piyasada durgunluk hâkim olmaya başlıyor ve ellerinde lale soğanı olanlar alıcı bulamamaya başlıyor.

Piyasadaki herkesin, kaybı önlemek ismine lale soğanlarını elden çıkarmak istemesi ile fiyatlarda düşüş hâkim oluyor ve elinde lale soğanı olan yatırımcılar büyük kayıplarla karşılaşıyor. Böylelikle lale balonu patlıyor ve lale piyasası çöküyor…

Lale Çılgınlığı size biraz kripto para ve NFT piyasalarını hatırlattı mı?

Özellikle geçtiğimiz yıllarda NFT piyasası başta olmak üzere sanal varlıklara ait piyasalara yatırımcıların hayli büyük ilgi duyduğunu hatırlarsınız.

Bu durum o denli bir hal almıştı ki fiyatların yükseleceğine dair olumlu hisler yaşayan ve bu piyasaları birer fırsat olarak görüp pastadan hisse almayı uman birçok kişi; söz konusu sanal eserlere yatırım yapmış, kimileri kazanırken birçoğu da büyük kayıplar yaşamıştı.

Öyle ki sanal yerlerden tutun da NFT olarak isimlendirilen sanal sanat yapıtları bile hayli yüksek fiyatlara alıcı bulmuştu. Şu ansa birçoklarının fiyatı beklentinin epey altında kaldı…

Peki ya araştırmalar ne diyor?

Yapılan araştırmalar, Lale Çılgınlığı ile Bitcoin ortasında birtakım benzerlikler bulunsa bile bu iki piyasa ortasında bir bağlantı olmadığı ve kelam konusu iki piyasayı özdeşleştirmenin yanlışsız olmadığı sonucuna varılmıştır.

Günümüz şartları ve 17. yüzyıl şartlarının tıpkı olmaması sebebiyle, kelam konusu piyasaları dönemin kurallarına nazaran değerlendirmek gerektiğini belirten araştırmacılara nazaran bu iki piyasanın her açıdan benzediğini söylemek hakikat olmayacaktır.

Yatırımcıların irrasyonel davranışlarına baktığımızda kimi benzerlikler olduğunu söylemek mümkün.

Yani lale soğanı piyasası ve kripto varlık piyasaları niteliksel olarak bağlı olmasa da yatırımcı davranışları konusunda kimi benzerlikler barındırıyor.

Örneğin, konutunda sergilemek için bir çalışanın yıllık fiyatı kadar yüksek bir fiyata lale soğanı alan bireyle, 1.3 milyon dolara “Bored Ape” NFT’si alıp yaptığı yatırımın yaklaşık %90’ını kaybeden Justin Bieber biraz misal davranışlar sergiliyor üzere. Siz ne dersiniz?