Kripto dalının temelleri: Staking nedir?

Investing.com – Staking, yatırımcıların Blockchain ağı üzerinde desteklenen kripto varlıklarını makul bir müddet zarfında tutmayı taahhüt etmeleriyle pasif gelir elde ettikleri bir gelir kazanma prosedürüdür. Staking dar tarifte bir gelir elde etme prosedürü olarak görülürken genişletildiğinde Blockchain ağlarının güvenliğini ve çalışma prensibinin desteklendiği son derece kıymetli bir süreç olarak tanımlanabilir. 

Staking ile Blockchain ağlarının güvenliği sağlanırken ağdaki süreçlerin doğrulanması da sağlıklı bir formda yapılır. Yatırımcılar ise varlıklarını Blockchain ağında tuttukları için staking mükafatı kazanır. 

Staking modeli klâsik finansta bankaların vadeli hesaplarına benzetilebilir. Banka müşterileri fonların muhakkak vadelerde tutmak suretiyle faiz geliri elde ederler. Proof of stake (PoS) konsensüs düzeneğini kullanan bir Blockchain’in sağlamlığı stake edilen kripto varlık ölçüsüyle gerçek orantılıdır. Bankacılık sisteminde ise temelde bir bankanın mevduat yapısı ne kadar güçlü olursa bankanın finansal sıhhati da o derece sağlam olur. 

Staking, isminden da anlaşılacağı üzere proof of stake (hisse ispatı) konsensüs düzeneğini kullanan Blockchain ağları için geçerlidir. Bu konsensüs düzeneğini kullanan en büyük ağların başında geçen sene bu sisteme geçen Ethereum ve uzun müddettir pay ispatı modelini kullanan Cardano gelir. 

Hisse ispatı (proof of stake – PoS) nedir?

Hisse ispatı, bir algoritma modeli olarak “node” ismi verilen doğrulayıcılar ortasında rastgele seçim yaparak Blockchain ağının çalışmasını sağlayan konsensüs düzeneğidir. PoS, öteki bir konsensüs sistemi olarak kullanılan iş ispatı (proof of work – PoW) sisteminden farklı olarak etraf dostu bir modeldir. Zira PoS ile blok üretiminde PoW sistemindeki üzere yüksek güç gerektiren donanımlar kullanılmaz. 

PoS sistemindeki en büyük ihtiyaç Blockchain ağının lokal varlığını stake etmektir. Bu da Blockchain ağları için önemli bir güç tasarruf manasına gelir. PoS’ta maliyet ise staking için ilgili kripto para ünitesinde ayrılacak fondur. Lakin bu maliyeti karşılayan doğrulayıcılar, blok mükafatları ve ağdaki süreç fiyatları biçiminde ödül alarak faaliyetlerden kâr elde ederler. 

Staking sistemi nasıl çalışır?

Staking için birinci olarak PoS düzeneğini kullanan Blockchain ağlarının mahallî varlığına sahip olunması gerekir. Doğrulayıcılar sayesinde kripto varlıklarıyla gelir elde etmek isteyen ferdî yatırımcılar, teknik bilgi sahibi olmalarına gerek kalmadan varlıkların stake edebilirler. 

Doğrulayıcılar ise Blockchain ağında varlıkların kilitlenmesi ve ağ doğrulamasına katılma şartlarıyla elde ettikleri gelirden muhakkak oranlarda staking mükafatını havuzdaki öteki iştirakçilere dağıtır. 

Kripto para bölümünde staking faaliyetinde bulunmak için birinci metot, ilgili Blockchain ağı üzerinde “node” olarak bilinen bir doğrulayıcı kurmaktır. Bu usulü uygulamak için teknik bilgiye muhtaçlık vardır ve staking sürecinin dikkatle takip edilmesi gerekir. Çünkü Blockchain ağları vakit zaman ağda güncellemeler yayımlar ve doğrulayıcıların bu güncellemeleri takip ederek ağlarına gerçek vakitte uygulaması gerekir. Aksi takdirde node’larında güvenlik açığı oluşabileceği üzere staking faaliyetlerine de devam edememe üzere risklerle karşı karşıya kalırlar.

Staking için başka bir yol ise uzman şahıslar ya da şirketler tarafından kurulan doğrulayıcılara katılmaktır. Bu seçenekte bireyler, teknik bilgiye gereksinim duymadan kripto varlıklarını stake edebilir ve varlıkların denetimini elinde bulundurur. Bu noktada birçok kripto para borsasının sunduğu staking hizmeti, uzun vadeli yatırımcıların varlıklarını merkezi borsalarda tutarken pasif gelir elde etmesini kolaylaştırır. 

Kripto alanındaki ortalama seviyede bilgi sahibi olan bireyler ise varlıklarını harici cüzdanlarda tutarak merkezsiz platformların staking programlarına katılmayı tercih edebilir. Bu yol, genelikle stake süreçlerinde rekabetçi faiz oranlarından yararlanmak için kullanılır, lakin yüksek getiri beraberinde kimi riskleri de getirir.

Staking havuzu ismi verilen platformlar, stake etmek için taban ihtiyaçları karşılayamayan küçük yatırımcıların varlıklarını değerlendirmeleri için epeyce yararlıdır. Örneğin, Ethereum ağında staking faaliyetinde bulunmak isteyen bir kullanıcının node kurması için en az 32 ETH’ye sahip olması gerekir. Lakin staking havuzları sayesinde küçük yatırımcılar, çok düşük ölçü ETH varlıklarını bile stake edebilir. 

Staking’in yatırımcılar ve Blockchain ağları için yararları nelerdir?

Kripto piyasasında staking faaliyetinde bulunan yatırımcılar, belli riskleri göze alarak klasik piyasada elde edecekleri faiz gelirinden daha fazlasını elde edebilirler. Bu prosedür, daha çok uzun vadeli yatırımcıların varlıklarını atıl tutmak yerine getirisi aşikâr olan bir sistemde değerlendirmesi açısından epeyce yararlı görülür.

Bunun yanında varlıklarını Blockchain ağına kilitlemek suretiyle staking faaliyetinde bulunan yatırımcılar, bir yandan da yatırım yaptıkları Blockchain ağının akınlara karşı daha inançlı hale gelmesini ve süreçlerin verimli biçimde işlenmesine katkı sağlarlar.

Bunun yanında DAO yönetişim modeline sahip ağlarda yatırımcılar, stake ettikleri varlıklarla ağın idaresine katılma hakkı elde eder. Böylelikle kullanıcılar, yatırım yaptıkları projelerin sağlıklı işlemesi, güncellemeleri, değişiklikleri üzere hususlarda kelam sahibi olabilirler. 

Blockchain ağı açısından bakıldığında staking faaliyetleri hayati ehemmiyete sahiptir. PoS modelini kullanan bir Blockchain ağında ne kadar çok varlık stake edilirse üstte belirttiğimiz üzere ağ, berbat niyetli şahısların taarruzlarına karşı o kadar destekli olur.

Staking süreçlerinin öteki bir yararı ise doğrulama sürecinde iştirakçi sayısını artırarak ağın merkezsizliğine katkı sağlamasıdır. Bir Blockchain ağında doğrulayıcı sayısı ne kadar fazla ise ağın denetiminin aşikâr kümelerin eline geçmesi riski o kadar az olur.  

Staking faaliyetinin Blockchain ağları ve yatırımcılar dışında düşük güç kullanılmasıyla etrafa de katkısı vardır. 

Staking’de riskler nelerdir?

Staking ile tertipli bir gelir elde etmek isteyen yatırımcılar, varlıklarını kripto piyasası için uzun bir müddet kabul edilen haftaları ve ayları bulan dönemlerde kilitlemeleri gerekir. Bu müddet zarfında yatırımcı, varlıklarını takas edemez ve nakde çeviremez. 

Bu, volatilitesi yüksek olan kripto para piyasasında varlıkların düşme eğilimine girdiği periyotlarda elde edeceğiniz staking ödülünün üzerinde bir paha kaybı yaşanması riskini beraberinde getirir. Yatırımcı, düşüş eğilimine gireceğini düşündüğü varlığını nakde çevirmek için geri talep ederse bu sefer de elde edeceği staking ödülünden feragat etmiş olur. Buna alternatif olarak günlük çıkar sağlayan staking modelleri olsa da bu tıp yatırım biçiminin getirileri uzun vadeli modellere nazaran daha düşüktür. 

Kripto varlıkları stake ederken karşılanacak başka risk ise varlıkların dürüst olmayan bir doğrulayıcıda kilitlenmesidir. Doğrulayıcı, Blockchain ağı kuralları dışında faaliyet gösterirse ağ idaresi tarafından ceza alabilir ve staking mükafatlarını kaybedebilir. Bu da o doğrulayıcıyı kullanan yatırımcıların gelir kaybına yol açar.

Stake edilen ağlarda oluşabilecek bir başka risk ögesi ise teknik meselelerden kaynaklanabilir. Blockchain ağında teknik bir sorun nedeniyle ağın durması üzere durumlarda kripto para basımınında sekteye uğramasıyla yatırımcılar, hem kilitledikleri varlıkları hem de kazandıkları mükafatları alma konusunda sorun yaşayabilir.

Sonuç olarak staking ile gelir elde etme modeli kısa vadeli fiyat dalgalanmalarını önemsemeyen uzun vadeli yatırımcılar için uygun bir modeldir. Ayrıyeten staking yaparken varlıkların teslim edileceği platformunda dalda deneyimli olması ve vadettiği getiri oranının piyasa kurallarına nazaran makul olmasına dikkat edilmelidir. 

Piyasa şartlarının üzerinde yüksek getiri vaadiyle fon toplamaya çalışan kimi platformlara yatırım yapmak tüm birikimin kaybolması riskine yol açabilir. Bunun bir örneği 2022 yılında dolara endeksli algoritmik kripto para olan ihraç eden TerraForm Labs’da görüldü. Terra ağı UST’ye %20’yi bulan oranda staking getirisi vaadiyle milyarlarca dolar topladı. Bu getirinin sürdürülebilir olmamasından ötürü süratli bir geri çekim talebi sonrasında ağda çöküş yaşandı ve Terra ekosistem milyarlarca dolarlık ziyana yol açarak kripto kesimini bir kaosa sürükledi. 

Bununla birlikte kripto para üniteleri tabiatı gereği riskli varlıklar olarak tanımlanırken bu varlık çeşidindeki getiri elde etme süreçlerinde de kayıp riski göz arkası edilmemelidir.

Yazar: Günay Caymaz