Dijital Türk Lirası: Türkiye’nin Finansal Geleceği

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, uzun süredir üzerinde çalıştığı dijital Türk lirası projesini geliştirmekte. Bu projenin ilk duyurusu 2020 yılında gerçekleştirilmişti. 2023 yılı sonunda tamamlanan pilot testlerin ardından, Faz-2 çalışmaları hız kazandı. Bu aşamada, dijital Türk lirasının Ar-Ge faaliyetleri, ekonomik, hukuki ve güvenlik boyutları kapsamlı bir şekilde ele alınmaktadır.

Merakla beklenen bu projenin detayları, Merkez Bankası tarafından bugün paylaşılan önemli bir analizle gün yüzüne çıktı. Analiz, dijital Türk lirasının sunacağı faydalar ve fırsatlar ışığında değerlendirildi. Dijital Türk lirası Türkiye’ye ne gibi fayda ve fırsatlar sunacak? sorusuna yanıt arayan analiz, merkez bankası parasının dijital olarak anlık dolaşımını sağlama hedefinin yanı sıra, her vatandaşın dijital ödeme hizmetlerine erişimini mümkün kılacağını vurguluyor.

• Finansal teknoloji sektörüne katkı sağlama.
• Sorunsuz dijital işlemler yapabilme imkanı sunma.
• Ticari faaliyetlerde kullanım kolaylığı sağlama.

TCMB’nin yaptığı ayrıntılı açıklamada şu ifadeler yer aldı: “Halihazırda, TCMB tarafından finansal kuruluşlar üzerinden vatandaşların kullanımına sunulan çeşitli ödeme sistemleri mevcut. Mevcut dijital ödemelerde kullanılan banka parasının dolaşımına ek olarak, dijital para sistemi ile merkez bankası parasının da dijital olarak anlık ve 7/24 dolaşımı sağlanacak.

Bankacılık sistemine erişim ve katılımın yaygın olduğu ülkemizde, finansal kapsayıcılığın projenin öncelikli hedefleri arasında yer almadığı değerlendiriliyor. Bununla birlikte, dijital Türk lirası, dijital ödeme hizmetlerine her vatandaşın erişebilmesini sağlamak için büyük bir fırsat oluşturacaktır. Vatandaşlar, dijital para hizmetine erişim için kullandıkları finansal aracı kurumlara ödeme işlemleri yönünden bağımlı olmayacaklardır.

Dijital Türk lirasındaki yenilikçi kullanım örnekleri, Türkiye’de önemli bir büyüme potansiyeline sahip olan finansal teknolojiler sektörü için dikkate değer bir fırsat sunabilir. Bu nedenle dijital paranın Türkiye’deki finansal inovasyon altyapısının temel bir unsuru olarak işlev görmesi planlanmaktadır. Dijital para etrafında inşa edilebilecek platformlar ile bu amaca ulaşılması beklenmektedir.

FAST’a Paralel Ayrı Bir Çözüm Olacak

TCMB, dijital Türk lirasını anlık ödeme sistemi FAST’a paralel ayrı bir çözüm olarak tasarlamaktadır. Vatandaşların kullanımına sunulan dijital merkez bankası parası ile tamamlayıcı bir ödeme kanalının varlığı, parasal egemenliğin sürdürülmesine yardımcı olabilir ve hem kullanıcı tercihleri için çeşitlilik hem de olağanüstü durumlar için yedeklilik sağlayabilir. Mevcut ödeme sistemleri altyapıları üzerine inşa edilen ve merkez bankası parasını kullanıcıya sunan ek bir ödeme kanalı kurulması mümkün olmakla birlikte, böyle bir çözüm mevcut sistemlere doğrudan bağımlı olunması nedeniyle istenen yedekliliği sağlayamaz. Bu bağlamda, dijital para için ayrı bir sistem geliştirilmekte ve dijital para ile kaydi para arasındaki dönüşümler için mevcut TCMB ödeme sistemleriyle entegrasyon sağlanmaktadır.

Bankacılık sistemindeki yaygın katılıma rağmen, dijital ödemelerin ve erişimin geliştirilmesi için hâlâ önemli bir alan bulunmaktadır. Nakit özelliklerini de içeren bir biçim olarak dijital para, banka hesabı olmadan da herkes tarafından kullanılabilecek. Bu nedenle dijital Türk lirası hesapları için banka hesabı gerektirmeyen bir model tasarımı ön plana çıkmaktadır. İki katlı model gözetilmekte ve ödeme ve transfer işlemleri için belli bir finansal aracı kuruma bağımlılık oluşmaması hedeflenmektedir. Dijital Türk lirası hesapları tüm vatandaşların kullanımına sunulduğunda, dijital ödemelerin ve transferlerin artması beklenmektedir. Dijital Türk lirası kullanımıyla artacak dijital kapsayıcılığın, mevcut hizmetlerin yaygınlaşmasına ve yeni hizmetlerin ortaya çıkmasına katkı sağlayacağı, böylece finansal kapsayıcılığa olumlu etki edeceği öngörülmektedir.

Dijital Türk lirası, ayrı bir programlanabilirlik katmanında akıllı ödemeleri mümkün kılacaktır. Bu katmanda kamu kurumları ve farklı lisanslı aktörler programlanabilir ödemelerin geliştirilmesi ve kullanımında yer alabileceklerdir. Detaylandırmak gerekirse, akıllı ödeme akışlarının oluşturulmasında tek sorumluluğun merkez bankalarına verilmesi inovasyon kapasitesini engelleyebilir. Bunun yerine iş birliğine dayalı geliştirme ortamlarını entegre eden, önceden belirlenmiş standartlarla iletişimi mümkün kılan ve bu sayede inovasyonu destekleyen platformlar kurulabilir. Bu durum, programlanabilir ödemeler bileşenlerini geliştirme ve kullanma yönlerinden programlanabilirlik katmanı içerisinde bir teşvik modeli kurgusuna işaret etmektedir.

Ulaşım, yemek, ödül veya çocuklara yönelik çeşitli uygulamalar halihazırdaki farklı dijital ödeme çözümlerine örnekler olarak sayılabilir. Bu açıdan dijital para, çevrim dışı da kullanılabilen yasal bir ödeme aracı olarak ödemelerde yeknesaklık sağlayabilir. Buradaki kilit nokta, dijital para kullanmanın zorunlu olmaması ve kullanıcıların kendi tercihlerine göre dijital para ile ödeme yapmayı seçebilmesidir.